Cá cóc ngày trước sinh sống rất nhiều tại sông Tiền và sông Hậu. Thịt cá cóc khá ngon, có lẽ vì vậy loài cá này bị săn bắt quá mức. Số lượng cá cóc tự nhiên ngày càng ít.
Cá cóc thuộc họ cá chép Cyprinidae, với tên khoa học là Cyclocheilichthys enoplos. Ngư dân giàu kinh nghiệm tại Vĩnh Long cho biết cá cóc thường sống theo đàn. Sau mùa nước nổi ở miền Tây, cá cóc mẹ sẽ bơi ngược dòng về Biển Hồ để đẻ trứng. Đây là thời điểm dễ bắt cá nhất, thông qua việc thả lưới chìm hay giăng câu xuống đáy sông.
Thịt cá cóc ngọt, thơm và ít xương, được biến tấu thành nhiều món ăn đậm chất sông nước Nam Bộ, như cá cóc kho nước dừa, cá cóc nấu canh chua hay cá cóc chưng tương.
Món cá cóc kho nước dừa kết hợp với xoài sống bằm nhuyễn và món đầu cá cóc nấu canh chua là món ăn nổi tiếng ở Miền Tây. Tuy nhiên, hiện nay chỉ những thực khách may mắn mới có cơ hội thưởng thức món ăn đặc sắc này, bởi lẽ cá cóc đang dần khó kiếm.
“Con cá cóc rất đặc biệt, chúng ăn ngầm và sống gần đáy sông, chỉ lẩn khuất ở những vùng sâu nơi nước xoáy, gốc cây chìm, trụ các cây cầu, bến phà… Chúng chỉ xuất hiện nơi nước đứng và bơi ra khơi khi nước rộng. Vì vậy, việc bắt được một con cá cóc đòi hỏi nhiều công sức,” ông Sáu (một lão ngư) kể.
Theo ông Sáu, thợ săn thường sử dụng hai phương pháp bắt cá cóc phổ biến là giăng câu ngầm và thả lưới dầm. Đối với câu ngầm, mỗi dây câu có khoảng 200-300 lưỡi câu trung bình, mỗi lưỡi móc vào đuôi một con tép lóng còn sống (loại tôm nhỏ bằng ngón tay người lớn, món ăn khoái khẩu của cá cóc), thả câu gần đáy sông vào lúc nước sắp đứng để mồi bơi lội linh hoạt (cá cóc không cắn câu nếu tép chết). Giăng lưới dầm không nhạy bằng giăng câu, lưới cũng thả gần đáy sông, nhưng bù lại cá mắc lưới thường không thoát được, ít bị tuột như giăng câu.
“Ngày xưa, tôi biết rõ sông Tiền từ Cao Lãnh đến Sa Đéc qua Mỹ Thuận và tiếp tục xuống Cái Thia, Cái Bè như lòng bàn tay, tôi biết chính xác những nơi nhiều cá cóc. Đặc biệt là khu vực bến phà Mỹ Thuận cũ, cá cóc có số lượng lớn, một số con sống lâu năm hơn 10kg. Cá cóc có thể câu quanh năm, mỗi ngày câu được 20-30 con là điều bình thường, nhưng không có con nào nặng hơn 20kg. Trong 10 năm gần đây, do việc săn bắt liên tục, cá cóc ngày càng hiếm hoi, đôi khi cả ngày dưới sông không bắt được một con, cá cóc từ 5 đến 10kg càng trở nên ít ỏi,” ông Sáu chia sẻ với vẻ buồn bã.
Anh Út, một “đệ tử chân truyền” của ông Sáu, cho biết trong những năm gần đây cá cóc thường được các quán cơm, nhà hàng đặt mua. Ngư dân bắt được bao nhiêu cũng bán hết vì nhu cầu của khách hàng rất cao. Tuy nhiên, việc tìm kiếm loại cá đặc sản này ngày càng trở nên khó khăn. Anh Út cho biết chỉ những người am hiểu về sông nước mới có thể phân biệt được cá cóc và cá cầy. Cá cầy có hình dạng tương tự như cá cóc, trên lưng cũng có chiếc gai lớn, nhưng khi nhìn kỹ thì thân hình cá cầy to hơn cá cóc về chiều ngang và bề bản, thịt cá cầy lại không ngon, bở và nhạt.