Xóm Thơm Rơm nằm dọc theo quốc lộ 91, thuộc phường Tân Hưng, quận Thốt Nốt, thành phố Cần Thơ. Mặc dù là một phường trực thuộc thành phố, Thơm Rơm vẫn giữ được nét mộc mạc của một thôn xóm miền Tây.
Cư dân Thơm Rơm chủ yếu sinh sống bằng hai nghề chính: làm ruộng và đánh cá bằng lưới. Những ngày sau vụ mùa, khi mùa gặt lúa đang diễn ra, bạn có thể dễ dàng bắt gặp những hình ảnh sống động của đồng quê như mùi thơm rơm ấm áp… Có lẽ vì thế mà xóm này được đặt tên là Thơm Rơm. Và địa danh thân thương này còn được nhắc đến qua bài hát “Chiếc Ao Bà Ba” nổi tiếng.
…. “Ngày nắng Thơm Rơm xôn xao mùa lúa chiều
Về bến Ninh Kiều thấy chàng đợi người yêu”….
Đúng như vậy! Hình ảnh khói từ đồng lúa đốt cháy, mùi rạ mới, và những bó rơm cao trở thành điểm đến yêu thích của trẻ con… đã ăn sâu vào ký ức của người dân miền Tây Nam Bộ. Dù tưởng chừng đơn giản, nhưng hình ảnh đó lại trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp của miền quê.
Bên cạnh nghề nông nghiệp, Thơm Rơm còn nổi tiếng với nghề đan lưới truyền thống lâu đời và được xem là trung tâm sản xuất lưới cá thủ công lớn nhất tại miền Tây. Cư dân của xóm Thơm Rơm có nguồn gốc từ huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế, đã định cư ở miền Nam hơn vài chục năm.
Vào thời điểm đó, Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) còn có nhiều tôm cá. Trong mùa nước đổ, người dân thường phải đi đến TP.HCM để mua lưới để giăng bắt cá. Loại lưới thông thường được sử dụng là lưới giăng, không có chì, không có phao, khi giăng phải dùng dây căng ra bằng cọc.
Vì cách đánh bắt không hiệu quả như vậy, ông Hồ Khắc Quý – người gốc làng lưới Phú An, Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế – đã gửi loại lưới mới có chì và phao vào, khi giăng cá chỉ cần thả nổi dọc theo dòng sông.
Sau khi ông Quý áp dụng phương pháp giăng lưới hiệu quả, ông trở thành người có tài nghề trong mắt bà con. Sau đó, nhiều người đã nhận ra sự khác biệt giữa tấm lưới từ miền Trung và miền Nam, họ học theo cách làm của ông Quý và lan rộng tại địa phương để giúp bà con mưu sinh mùa lũ.
Khi làng nghề trở nên phát triển, nhiều người đan lưới từ Huế đã tìm đến địa phương sinh sống và nghề đan lưới Thơm Rơm của người Huế tại Cần Thơ dần hình thành. Để bày tỏ sự tri ân, bà con quanh xóm luôn tôn trọng ông Quý là người có công đầu trong nghề đan lưới ở Thơm Rơm. Làng nghề này đã phát triển và tồn tại được hơn 30 năm.
Có thời điểm, Thơm Rơm có gần 300 hộ chuyên sản xuất, gia công và kinh doanh các loại lưới cùng một số loại ngư cụ khác. Nghề đan lưới đã thực sự đem lại thu nhập ổn định và cuộc sống tốt hơn cho người dân nơi đây. Mỗi ngày, một thợ đan lưới hoặc người gia công các công đoạn khác như dập chì, đóng phao có thể kiếm được thu nhập tốt.
Dập chì vô lưới là một trong những công đoạn quan trọng trong quy trình sản xuất lưới. Trước đây, người dân phải dùng răng để cắn chì vô lưới, dẫn đến nhiều người bị ngộ độc và nhiễm chì, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Trong một thời gian dài, nhiều người đã bỏ nghề hoặc di cư đến nơi khác để sinh sống.
Xóm nghề sản xuất Lưới Thơm Rơm đã phát triển thành một sản phẩm nổi tiếng với nhiều hình thức đa dạng. Lưới Thơm Rơm được chia thành nhiều loại như lưới mắt nhỏ dùng để bắt cá linh, cá rô, lưới mắt lớn hay lưới ba màn để bắt cá mè vinh và các loại cá lớn. Đặc biệt, sản phẩm này còn có ưu điểm là mắc đan hẹp, độ bền cao dễ giăng bắt cá, với giá thành thấp hơn so với các nơi khác, phù hợp với túi tiền của bà con mưu sinh bằng nghề hạ bạc trong mùa nước nổi.
Trên thị trường hiện nay, có rất nhiều loại lưới được bày bán, tuy nhiên, người đi lưới cá chuyên nghiệp vẫn luôn ưa chuộng Lưới Thơm Rơm. Điều này không chỉ do thói quen tiêu dùng, mà còn bởi những ưu điểm vượt trội của sản phẩm từ xóm nghề. Với sự nỗ lực của các thợ lành nghề, sản phẩm Lưới Thơm Rơm đã phục vụ cho thị trường các tỉnh miền Tây Nam Bộ và được mở rộng sang thị trường của nước bạn Campuchia.
Trong cuộc sống của cư dân miền sông nước, hình ảnh những chiếc xuồng ghe lưới, ghe câu đã in sâu vào ký ức. Hầu hết mọi người từ nhỏ đều đã từng theo cha, chú đi gỡ lưới buổi sớm mai. Nghe tiếng cá quẫy đuôi, nhìn những tay lưới bạc lung linh trong nắng sớm. Những chiếc xuồng lưới nhỏ nhoi chòng chành, lặng thầm nuôi lớn bao thế hệ gắn đời trên sông nước.
Đằng sau những câu chuyện mưu sinh đầy thi vị ấy, là sự cần mẫn của những người thợ đan lưới Thơm Rơm.
