Nghề sản xuất trống tại xã Bình Lãng, huyện Tân Trụ, có lịch sử phát triển từ rất lâu đời. Sản phẩm trống Bình Lãng nổi tiếng khắp đất nước. Tháng 03 năm 2009, Sở Công thương, Sở Khoa học và Công nghệ, cùng Trung tâm Khuyến công và các phòng ban huyện, xã đã tổ chức hội thảo với chủ đề “Khôi phục và phát triển nghề làm trống Bình Lãng”.
Các nghệ nhân ở làng trống Bình An không chỉ duy trì được nghề truyền thống của tổ tiên mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm đến mức độ cao.
Cuối năm là thời điểm làng trống Bình An (xã Bình Lãng, huyện Tân Trụ, tỉnh Long An) trở nên sôi động. Tiếng thử trống vang vọng liên tục, cùng tiếng cưa, đục, đẽo kéo dài đến đêm khuya. Hàng trăm năm qua, mỗi khi Xuân về, làng Bình An lại rộn ràng bước vào mùa sản xuất trống.
Nghề của dòng họ
Chúng tôi ghé thăm cơ sở sản xuất của ông Nguyễn Văn Lương (Út Lương) tại ấp Bình An. Sân chật kín những miếng gỗ sao, lồng mứt phơi khô, cùng các tấm da trâu căng trên khung lớn. Các loại trống nhạc, trống chùa, trống lân với nhiều kích cỡ được xếp đầy nhà. Ông Út Lương dùng búa đập mạnh vào con đội nêm chặt trên giàn trò.
Sau mỗi lần đánh, chiếc trống được cơi lên, những sợi dây buộc vào tấm da dần căng ra để miếng da trên mặt trống căng hết cỡ. Ông dùng dùi gõ mạnh vào mặt trống, tiếng vang tùng tùng. Khi đạt được âm thanh mong muốn, ông dừng lại và nói: “Chỉ còn đóng đinh để giữ độ căng của da, sơn lên bề mặt là trống sẽ sẵn sàng xuất xưởng”.
Ông Út Lương theo nghề làm trống hơn 40 năm nay và là nghệ nhân thế hệ thứ tư trong dòng họ Nguyễn. Ông kể: “Làng trống Bình An được thành lập cách đây 200 năm. Người đưa nghề trống phát triển ở làng là ông Nguyễn Văn Ty, ông cố của tôi. Hồi ấy, do đam mê cờ bạc, ông cố đã phải cầm cố đất đai. Trắng tay, ông mua một chiếc ghe tam bản, sống cuộc đời thương hồ rong chơi khắp nơi.
Trên một chuyến đi xuôi sông Rạch Gầm, Xoài Mút, ông nhìn thấy bờ sông có nông dân đang bịt trống. Tò mò, ông ghé xem và bị cuốn hút bởi nghề bịt trống, quyết tâm học nghề. Sau khi học xong, ông trở về làng, nhận sửa trống đình sau Tết. Do tay nghề chưa thành thạo, ông không sửa được trống và quay lại nơi thầy cũ học tiếp. Sau ba lần học và hơn một năm thời gian, ông cuối cùng thành công trong nghề làm trống.”
Nét độc đáo của trống Bình An
Trống Bình An không chỉ có độ bền cao, mẫu mã đẹp, đa dạng mà còn có âm thanh vang vọng, trầm bổng hơn nhiều loại trống khác. Ông Nguyễn Văn Mến (Năm Mến), số 364 ấp Bình An, thuộc thế hệ thứ tư dòng họ Nguyễn, cũng là một nghệ nhân bịt trống nổi tiếng của làng. Ông dẫn chúng tôi xem những chiếc trống mới hoàn thành vẫn còn hương sơn. Tôi sờ nhẹ thân trống, cảm nhận từng vân gỗ.
Bề mặt gỗ phẳng lì, nhẵn bóng không thấy mép ghép giữa các miếng ván. Mặt trống được căng bằng da trâu, khi gõ thử, âm thanh vang lên đ ora ngay trầm, đ ora ngay bổng.
Ông Năm Mến giải thích: “Làm trống cần trải qua hơn 20 công đoạn. Để trống bền, phải chọn gỗ sao. Gỗ được phơi khô, cắt, uốn cong, xử lý mối mọt trước khi ghép lại. Cần kỹ năng để ghép chặt từng miếng ván sao cho không lộ mép ghép. Công đoạn bịt da là khó nhất.
Da trâu cần được căng ra và phơi khô sau khi thu hoạch. Phải loại bỏ lớp bầy nhầy trong quá trình phơi. Đặc biệt, để trống có tiếng kêu thanh và vang, da cần được bào thật kỹ trước khi bịt.” Chính kỹ thuật ghép gỗ tinh tế và bí quyết bào da đã tạo nên đặc trưng riêng cho từng chiếc trống của làng nghề.
Với hơn 40 năm theo nghề làm trống, ông Năm Mến không chỉ sản xuất ra những chiếc trống chất lượng cao cho thị trường, mà còn có khả năng đặc biệt: Cảm nhận âm thanh trên từng chiếc trống.
Đưa trống xuất ngoại
Sự tinh xảo và âm thanh độc đáo đã giúp trống Bình An không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn được xuất khẩu. Ông Nguyễn Văn Ba (379/B, ấp Bình An) vui mừng cho biết: “Hàng năm, tôi liên tục nhận được đơn đặt hàng xuất trống sang Mỹ, Pháp, Úc. Đặc biệt vào những dịp Tết, nhiều Việt kiều ở Campuchia gọi điện đặt hàng rất nhiều, khiến việc sản xuất trở nên bận rộn.”
Ngày nay, nghề làm trống ở Bình An đã được cơ giới hóa. Các công đoạn như cưa, bào, đục… đều có máy móc thay thế cho lao động thủ công trước đây. Tuy nhiên, trống Bình An vẫn chưa đủ đáp ứng nhu cầu thị trường.
Nghề làm trống đã mang lại thu nhập cao cho nhiều hộ gia đình. Giới thiệu căn nhà hiện đại, ông Nguyễn Văn Ba hào hứng: “Tất cả đều nhờ vào nghề làm trống. Bốn đứa con của tôi đã có học vấn và thành công cũng nhờ nghề làm trống.” Ông Út Lương tự hào chia sẻ: “Không chỉ riêng tôi mà cả gia đình đều theo đuổi nghề làm trống. Con dâu tôi hiện cũng là thợ giỏi của làng, có thể đảm nhận tất cả các công đoạn. Nhờ nghề mà chúng tôi có cuộc sống ấm no và hạnh phúc.”
