Hằng năm vào trung tuần tháng tư dương lịch, tức vào đầu tháng “Chét” theo Phật lịch Tiểu thừa, người dân tộc Khmer Nam bộ tổ chức Lễ vào năm mới – Chôl Chnăm Thmây. Đây là ngày Tết cổ truyền của người Khmer, hay còn gọi là “Lễ Chịu Tuổi”.
Lễ Tết diễn ra trong 3 ngày, bắt đầu từ ngày 13.4 d.l (nếu là năm nhuận là ngày 14), được tổ chức vào thời điểm khô ráo và mùa màng đã gặt hái xong. Tết của người Khmer cũng có ý nghĩa giống như tết cổ truyền của các dân tộc khác trên đất nước Việt Nam, nhưng cách tổ chức và tập tục khác nhau, vì đa số người Khmer đều là tín đồ của Đức Phật.
Ngày Tết, mọi nhà đều làm bánh ngọt, bánh tét, hoa quả hương đèn dâng lên chùa để Lễ Phật, sau đó cùng với sư sãi và khách khứa dùng. Nhiều gia đình vào ở trong chùa làm công quả, vừa vui chơi, vừa được dự lễ, vì mọi nghi thức, vui chơi sinh hoạt trong 3 ngày Tết đều tập trung tại chùa.
Trong đêm giao thừa, mọi nhà đều đốt đèn, thắp hương và làm lễ đưa “Tê-vô-đa” năm cũ và rước “Tê-vô-đa” năm mới. Theo quan niệm của người Khmer, “Têvôđa” là một vị thần được trời sai xuống trần gian chăm lo cho dân chúng trong một năm, hết năm lại đưa vị khác xuống để làm công việc chăm lo cho dân trong năm mới. Hiện nay, vẫn còn một số gia đình đưa con trai vào chùa kính Phật vào đêm giao thừa để làm lễ quy y, vì đây là giờ lành tháng tốt và là giờ khắc tốt nhất trong năm.
Theo phong tục của người Khmer Nam bộ, Tết Chôl Chnăm Thmây được tiến hành trong ba ngày với các nghi lễ:
Ngày thứ nhất của Lễ Chôl Chnăm Thmây, mọi người chọn một giờ tốt (7 giờ sáng hoặc 5 giờ chiều, hoặc 12 giờ đêm tùy theo từng năm) để tắm gội và mặc quần áo đẹp. Sau đó, họ mang theo lễ vật nhang và đèn vào chùa để làm lễ rước lịch “Maha Sangkran” bằng nghi lễ của một vị Acha. Mọi người xếp hàng đi vòng quanh chính điện ba vòng để làm lễ mừng năm mới. Sau lễ rước Sangkran, mọi người vào lễ Phật tụng kinh mừng năm mới. Vào đêm, trai gái trong phum, sóc tụ tập về sân chùa để tham gia các sinh hoạt vui chơi giải trí như múa dù kê, rồbăm, múa lâmthôl…
Ngày thứ hai: Trong ngày này, mọi người chuẩn bị thực phẩm để làm lễ dâng cơm cho các sư sãi. Theo phong tục tại các nhà chùa, vào ngày sóc, vọng, ngày tết và lễ, các tín đồ đến chùa để cúng dường Phật và đóng góp thức ăn để nuôi các sư sãi. Đáp lại sự đóng góp của tín đồ, các sư sãi thường làm lễ tạ ơn cho những người trồng lúa, đưa thức ăn đến những linh hồn thiếu đói và sau khi ăn, các sư sãi sẽ chúc phúc cho thí chủ. Buổi chiều, người ta tổ chức lễ đắp núi cát. Mọi người tìm cho mình những mớ cát sạch đem đến chùa và đổ thành đống quanh đền thờ Phật. Sau đó, theo chỉ dẫn của vị Acha, tất cả những người có mặt sẽ đắp thành ngọn núi nhỏ ở chín hướng, sau đó làm hàng rào bao quanh núi cát. Núi cát là tượng trưng cho vũ trụ và núi thứ chín ở giữa là trung tâm của thế giới.
Tiếp theo đó là lễ quy y cho núi, và vào ngày hôm sau là lễ xuất thể. Tất cả các nghi lễ này đến ngày nay vẫn được duy trì và được gọi là Anisong Puôn Phnom khsach, có nghĩa là “Phúc duyên đắp núi cát”. Đây là một tập tục được truyền lại qua câu chuyện về một người làm nghề săn bắn từ khi còn trẻ đến khi già đã giết rất nhiều muông thú. Một nhà sư đã hướng dẫn ông tích phước bằng cách đắp núi cát, giúp ông tránh khỏi những con thú đã giết. Tuy nhiên, sau này ông cảm thấy ám ảnh bởi những con thú mà ông đã săn bắn, chúng luôn đòi mạng ông. Nhờ việc tích phước từ việc đắp núi cát, ông trở nên tỉnh táo và bảo vệ được mình khỏi những con thú này. Ông thợ săn già sau đó cố gắng tích đức cho đến khi ông về với cõi Phật.
Ngày Tết thứ ba là ngày lễ tắm sư. Sau khi dâng cơm sáng và trưa cho các vị sư sãi, lễ được tổ chức theo nghi lễ dùng nước tinh khiết ướp nước hoa và nhang đèn cúng Phật. Người ta sử dụng những nhánh hoa để vẫy những giọt nước hoa lên tượng Phật, sau đó tắm cho các nhà sư cao niên, sau đó đến các nhà sư tại những ngôi tháp dựng hài cốt và các nghĩa trang, để cầu siêu cho linh hồn người đã khuất, cuối cùng là lễ tắm tượng Phật tại gia. Sau nghi lễ, con cháu mời ông bà cha mẹ đến tạ lễ và xin tha thứ những lỗi lầm, thiếu sót trong năm cũ, để sang năm mới mọi người trong gia đình phấn đấu tốt hơn. Sau ba ngày lễ tết, cộng đồng người Khmer trở lại sinh hoạt bình thường và sẵn sàng bước vào vụ mùa mới.
Cùng với Tết truyền thống của 54 dân tộc sinh sống trên dải đất hình chữ S, Tết Chôl Chnam Thmây của cộng đồng Khmer vẫn giữ được những nghi lễ và phong tục truyền thống, trong đó có những nghi lễ đã bị loại bỏ để hoàn thiện và phù hợp với nhu cầu phát triển của xã hội. Tấm lòng kính Phật là niềm tin bất di bất dịch của đồng bào dân tộc Khmer, vì trong tư duy đơn giản của mọi người, đức Phật là trên hết.