Nói đến tính cách của con người miền tây, nó được thể hiện qua các mối quan hệ trong xã hội. Thực ra, người Miền Tây là một trong những bộ phận cấu thành của dân tộc Việt Nam, do điều kiện nơi sống và nét văn hóa khác nhau của từng vùng, từng miền mà tính cách của con người cũng khác nhau.
Trước khi những người dân đến từ miền Trung và một số cư dân người Bắc định cư, vùng đất này là một vùng rừng rậm hoang vu với đầy thú dữ. Vì vậy, người dân luôn sợ hãi khi đối diện với cảnh rừng hoang cỏ rậm và đồng ruộng hoang vu. Tuy nhiên, họ đã học cách dựa vào nhau để sống sót và tất cả đều hết lòng vì việc nghĩa.
Tính cách “trọng nghĩa khinh tài” đã hình thành trong con người ở đây. Họ hiểu rằng, với điều kiện thiên nhiên như vậy, nếu họ chia rẽ thì sẽ không thể sống sót. Tinh thần đoàn kết và sống với nhau vì nghĩa giúp họ chia sẻ công việc, giúp đỡ nhau trong những lúc khó khăn hay ốm đau, đồng thời cùng nhau chống lại những khắc nghiệt của thiên nhiên.
Điều kiện khó khăn đã giúp luyện thành tính cách “Hành hiệp trượng nghĩa” trong con người Miền Tây. Họ sẵn sàng, thậm chí hy sinh tính mạng để bảo vệ đạo nghĩa. Bên cạnh đó, tính chăm chỉ và tận tâm trong công việc, cũng như sự cẩn thận trong việc giải trí cũng được xây dựng. Người Miền Tây luôn tin rằng: “Nếu thấy việc làm có ý nghĩa mà không hành động thì không đáng làm anh hùng”.
Con người Miền Tây rất quý mến bạn bè trong cuộc sống hàng ngày. Điều này chủ yếu bởi họ đến từ những nơi khác, xa gốc gác và không có nhiều người thân ở gần. Vì thế, họ hiểu và luôn thông cảm cho nhau vì “mọi người đều chung số phận” và luôn sát cánh với nhau trong những khó khăn. Câu nói “Bán bà con xa mua láng giềng gần” đã thể hiện tinh thần đó, chứng tỏ rằng họ sống cho nhau, cho bạn bè và cho những người xung quanh. Cho dù cuộc sống khó khăn thế nào, khi có bạn bè hay khách đến thăm, họ vẫn cố gắng đãi bạn, đãi khách tươm tất. Có câu rằng:
“Bắt con cá lóc nướng trui
Làm mâm rượu trắng đãi người bạn xa”
Dù nghèo đến đâu, khi có bạn bè hay khách đến chơi, người Miền Tây luôn tin rằng “nghèo thì nghèo, tiếp bạn chu đáo cái đã, tiền bạc có sá gì, nhân nghĩa mới là điều quan trọng”. Vì vậy, những người thiếu nhân nghĩa sẽ không nhận được sự đáp lại tương tự. Ngược lại, nếu sống với tình nghĩa, họ sẽ chấp nhận khó khăn và gian khổ một cách dứt khoát. Tính cách của người Miền Tây còn được đặc trưng bởi tính thật thà, không thay đổi, tình cảm rõ ràng và dứt khoát. Dù có những sự thay đổi có thể mang lại nhiều lợi ích, nhưng họ vẫn “khăng khắng một lời quân tử nhất ngôn” và luôn giữ lời hứa của mình.
Trong chuyện tình yêu nam nữ, người Miền Tây thể hiện tình cảm chân thành với nhau qua những lời lẽ mộc mạc. Thời xưa, họ thường sử dụng những câu đối, câu hò trên những cánh đồng xanh tốt để thể hiện tình cảm. Ngoài ra, một đặc điểm nổi bật của những người ở đây là tính hiên ngang, được gọi là tính “ngang tàng” trong dân gian. Tuy nhiên, “ngang tàng” ở đây không có nghĩa là ngang ngược, lỗ mãng mà chính là tính nghĩa khí, chí khí hiên ngang. Họ đối đãi với nhau rất điệu nghệ và sẵn sàng hy sinh bản thân để sống cho việc nghĩa.
“Trời sinh cây cứng lá dai,
Gió lay mặc gió, chiều ai không chiều”
Chính tính cách này đã giúp họ sống hòa thuận với nhau, cùng chung sức khai hoang lập nghiệp. Nhờ sự nỗ lực đó, mảnh đất hoang vu ngày nào đã trở nên trù phú, rừng hoang đã được biến thành rẫy, với những cánh đồng bát ngát xanh tươi.
Thiên nhiên ngày càng mang lại cho con người ở đây nhiều nguồn lợi hơn, khiến họ càng tự hào và yêu quý đất nước hơn. Họ thể hiện tình cảm và tấm lòng của mình với đất nước theo một phong cách đặc trưng mang đậm bản sắc của người Nam Bộ. Đó chính là lý do tại sao các câu ca dao, những bài hát của miền Nam thường nhắc đến một vùng đất trù phú, rộng lớn và nổi tiếng giàu có về những sản vật nào đó.
“Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh,
Nước Tháp Mười lấp lánh cá tôm”
Hay:
“Bến Tre giàu mía Mỏ Cày, Giàu nghêu Thạnh Phú, giàu xoài Cài Mơn.”
Hay trong bài hát có câu:
“Cần Thơ gạo trằng nước trong,
Ai đi đến đó lòng không muốn về…”
Đó là tất cả những hoạt cảnh trong thời bình. Tuy nhiên, trong thời gian chiến tranh, tất cả mọi thứ bị đảo lộn bởi thực dân Pháp. Tuy nhiên, những con người ở Miền Nam, với sự trải qua nhiều khó khăn và gian khổ, đã đúc rút và phát triển tinh thần yêu nước, sức mạnh anh hùng của mình để chống lại thực dân, và đó là một trong những dấu ấn quan trọng của người dân Nam Bộ.
Họ kêu gọi mọi người đấu tranh, khích lệ nhau lên đường đánh giặc cứu nước:
“Làm trai đứng ở trên đời,
Sao cho xứng đáng giống nòi nhà ta.
Ghé vai gánh đỡ sơn hà,
Sao cho tỏ mặt mới là trượng phu.”
Và hình ảnh của người phụ nữ Nam Bộ trong việc chăm sóc nhà cửa và sản xuất, để chồng mình có thể yên tâm ra chiến trường, là biểu tượng sức mạnh và sự kiên cường của họ. Họ thể hiện tình yêu nước của mình bằng sự hy sinh chăm sóc cho con cái, bảo vệ gia đình và vui vẻ tiễn người chồng thân yêu nhất của họ ra đi giữ gìn và bảo vệ đất nước.
“Anh đi đánh giặc Lang Sa
Để thiếp ở nhà, lo tần lo tảo
Chén cơm manh áo, nhà cửa ruộng vườn
Để anh lên ngựa đề thương
Thiếp về mặc thiếp liệu lường nuôi con”
Trên đây chỉ phần nào thể hiện tính cách của con người Miền Tây, và Miền Nam nói chung. Nói về tính cách con người của một vùng, một miền, một quốc gia là rất phong phú và đa dạng và có thể thay đổi theo thời gian.
Do đó, không thể phản ánh hết được tính cách của những con người ở đây chỉ qua cách nhìn nhận và nhận xét khách quan của mọi người xung quanh ta. Tuy nhiên, qua các ca dao, tục ngữ, những bài hát phản ánh tính cách chung của con người Miền Tây, ta có thể hiểu rõ hơn về đặc tính của vùng đất này và con người Nam Bộ này. Điều đó giúp ta yêu thêm mảnh đất và con người Miền Nam hiền lành, chất phác, như yêu chính anh em một nhà của gia đình Việt Nam chúng ta.