Với sự sống chung của ba dân tộc Việt, Khmer và Hoa, Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) có nhiều lễ hội đặc sắc. Các lễ hội này xuất phát từ tập quán cổ truyền hoặc tín ngưỡng dân gian của từng dân tộc. Bên cạnh các hoạt động tôn giáo, hầu hết mọi người, dù có đạo hay không, đều giữ gìn truyền thống thờ cúng tổ tiên và ông bà, một tín ngưỡng dân gian truyền thống. Đồng thời, một số lượng đông đảo người tham gia các lễ hội dân gian, mang đậm những yếu tố tín ngưỡng.
Trong quá trình sống chung của ba dân tộc, các hoạt động liên quan đến lễ hội và tín ngưỡng đã được cộng đồng công nhận và trở thành phần chính thức của đời sống địa phương.
Tết Nguyên Đán
Lễ hội Tết Nguyên Đán là sự kiện trọng đại của dân tộc, được truyền thống từ ngàn đời của người Việt và người Hoa. Ngày nay, người Khmer cũng tham gia vào các hoạt động mừng Tết của họ. Tết Nguyên Đán đánh dấu khởi đầu của một chu kỳ mới trong vòng quay của trái đất, tạo ra bốn mùa Xuân, Hạ, Thu và Đông, mang ý nghĩa đặc biệt đối với vạn vật và con người. Tết là dịp tổng kết hoạt động của một năm cũ và chào đón năm mới với những ước mơ tươi đẹp.
Trước hết, Tết Nguyên Đán là dịp dành cho gia đình, nơi mọi người họp mặt đầy đủ để cúng tổ tiên, mừng thọ ông bà cha mẹ, thăm hỏi và chúc mừng an lành cho anh em họ hàng trong gia tộc khi mỗi người thêm một tuổi. Tiếp theo, Tết còn là dịp để mọi nhà, hàng xóm, quê hương gặp gỡ và giao lưu. Do đó, dù Tết chỉ kéo dài vài ngày (trước đây là 7 ngày, nay còn 3 ngày), mỗi người và gia đình đều chuẩn bị kỹ lưỡng và thực hiện những nghi lễ từ tháng chạp âm lịch.
Ngày 23 tháng chạp lễ đưa ông Táo về trời
Khoảng 24-25 tháng chạp, con cháu đi tảo mộ ông bà để chuẩn bị cho lễ “rước ông bà” trong dịp tất niên. Trước ngày giáp Tết, mọi gia đình chuẩn bị đầy đủ thức ăn, bánh mứt, trái cây, hoa kiểng để cúng kiến, trang hoàng nhà cửa, cũng như quà tặng cho con cháu và bạn bè thân quen. Bàn thờ tổ tiên được lau chùi sạch sẽ, thường có cặp dưa hấu, mâm ngũ quả và cành mai vàng.
Chiều cuối năm (cuối tháng chạp âm lịch) là lễ tất niên, “rước ông bà” về vui Tết và đoàn tụ cùng gia đình. Mâm cơm tất niên được chuẩn bị thịnh soạn khi mọi người trong gia đình tề tựu đầy đủ.
0 giờ đêm cuối năm, rạng ngày 1 tháng giêng, là lễ đón giao thừa, ngày Tết chính thức. Mùng 3 Tết (mùng 3 tháng giêng) là lễ cúng “tiễn đưa ông bà”, đánh dấu ngày Tết Nguyên Đán kết thúc. “Mùng Một ăn Tết nhà cha, mùng Hai nhà vợ, mùng Ba nhà thầy” là trật tự ăn Tết của người Việt Nam. Ba ngày Tết là ba ngày ăn uống, vui chơi, thăm viếng, chúc tụng nhau. Có nhiều trò chơi và giải trí đậm đà bản sắc dân gian cổ truyền cũng như hiện đại.
Tết mùng 5 tháng 5
Tết Đoan Ngọ (có người còn gọi Tết giữa năm) diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Bên cạnh đó, có ý kiến cũng kể ra là dịp dựa trên sự tích của Khuất Nguyên – một nhân vật lịch sử nổi tiếng trong truyền thống Trung Hoa.
Tết Trung thu
Lễ Tết cúng mừng mùa trăng sáng nhất trong năm vào rằm tháng 8 âm lịch. Tết Trung thu trở thành ngày hội lớn của tuổi trẻ.
Thanh minh
Lễ tảo mộ ông bà tổ tiên, gốc của người Hoa, nay cả người Hoa, người Việt đều sinh hoạt. Lễ kéo dài cả tháng. Nhưng ngày chính thức diễn ra vào tiết thanh minh của âm lịch (xê dịch từ tháng 2 đến tháng 3 âm lịch) ứng với ngày 5 tháng 4 dương lịch hằng năm. Thăm mộ ngày Thanh minh là một trong những hành vi tôn kính thiêng liêng nhất mà người sống có thể bộc lộ với người chết. Nhân dịp này để dựng mộ chí. “Thanh minh trong tiết tháng ba, Lễ là tao mộ, hội là đạp thanh” (Nguyễn Du)
Lễ Cholchnam Thmay
Lễ vào năm mới còn gọi “Lễ chịu tuổi” tức là Tết của người Khmer Đồng bằng sông Cửu Long . Lễ Cholchnam Thmay tính theo Phật lịch được kéo dài 3 ngày, thường xê dịch trong khoảng tháng 4 dương lịch hàng năm.
Lễ Đôn ta
Lễ cúng ông bà tổ tiên của người Khmer được tổ chức mỗi năm 8 ngày, từ 29 tháng 8 đến 1 tháng 9 âm lịch hàng năm.
***
Người Việt ở ĐBSCL và Nam Bộ coi trọng đình làng, nơi thờ các vị tiền hiền, hậu hiền là những người có công mở đất lập làng và ổn định cuộc sống cho dân cư địa phương. Đình làng còn là nơi thờ các vị thần linh bảo hộ dân chúng, như Thành Hoàng Bổn Cảnh và các vị thần trong tín ngưỡng dân gian.
Các ngôi đình ở Cần Thơ có đặc điểm riêng so với các đình ở Nam Bộ, bởi họ còn thờ các vị có công với làng xã và đánh đuổi giặc ngoại xâm, chẳng hạn như Đình Bình Thủy thờ Đinh Công Chánh, Trần Hưng Đạo, Bùi Hữu Nghĩa, và các đình khác như Thới Bình – Tân An, Thường Thạnh. Ngoài ra, các đình ở Cần Thơ còn thờ các vị thần theo tín ngưỡng dân gian, bao gồm thần Hổ, thần Nông, thần Bạch Mai, thần Thái Giám, thần Thổ Địa, Táo quân, Thanh Long, Bạch Hổ, thần Phong Thủy và thần Triệt lộ. Đình Thới Bình – Tân An còn thờ Ngũ Hành Nương Nương, Bà Chúa Xứ, Quan Công và nhiều vị thần khác.
Mỗi năm, các đình ở ĐBSCL thường tổ chức hai lễ lớn là Thượng điền và Hạ điền, và mỗi 8 năm chọn một trong hai ngày này để tổ chức lễ Kỳ Yên. Lễ Kỳ Yên bao gồm nghi lễ thỉnh sắc thần Thành Hoàng Bổn Cảnh, mở sắc thần, Túc Yết, Chánh Tế, Tế Tiên Hiền, Hậu Hiền và các danh hữu công khác. Nếu lễ Kỳ Yên kết hợp với lễ Thượng điền hoặc Hạ điền, sẽ có nghi thức tế thần Nông và thần Hổ.
Đình làng ở ĐBSCL là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng dân cư, phản ánh sự phong phú trong đời sống tâm linh của người dân nơi đây. Ngoài các lễ thức trên, người Việt ở ĐBSCL còn có nghi lễ cúng tổ tiên, cúng làm nhà, cúng Tổ ngành nghề, cúng cầu mưa, cúng tống ôn, cúng chiến sĩ trận vong, thờ cúng ông Táo, Đất đai, Thổ địa, Thần Tài, Thần Hộ mạng, và nhiều nghi lễ khác.
Tùy vào nội dung sinh hoạt của từng chùa, thường có các ngày lễ, vía lớn như sau: Vía Quan Công (13 tháng giêng), vía Bà Thiên Hậu (23 tháng giêng âm lịch), vía ông Bổn (15 tháng 3 âm lịch), vía Ngọc Hoàng (9 tháng giêng âm lịch). Ngoài ra, rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, rằm tháng Chạp, các ngày sóc, ngày vọng cũng là những ngày lễ của các chùa và miếu. Ngày Tết Nguyên đán là dịp quan trọng trong sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo của người Hoa.